بطورکلی می توان عواملی را نام برد که باعث می شـود انسان مرگ آســانی داشته باشد و درراحتی جان کندن مؤثر است . برخی از این عوامل عبارت اند از :
1- اطاعت از اوامر و نواهی حق تعالی
انسان به هر میزان که در ترک محرمات و انجام واجبات کوشا باشد ، هنگام جان دادن آسوده خواهد بود . امیرالمؤمنین عليه السلام می فرمایند : « هرکس اهل طاعت باشد فرشتگان رحمت متولی قبض روح او می گردند و هرکس اهل نافرمانی و معصیت باشد فرشتگان عذاب ، روح او را می گیرند . فرشته ی مرگ یارانی از فرشتگان رحمت و عذاب زیر فرمان خود دارد . »[1] بنابراین ، مؤمنی که در دنیا اهل عبودیت خدای سبحان است ، فرشتگان رحمت ذات اقدس الهی ، مأموریت گرفتن جان او را دارند و در روایات آمده که مرگ برای مؤمن به منزله ی بوییدن بهترین گل هاست .
امام صادق عليه السلام می فرمایند : « … وقتی بنده ی مؤمن به قبر درآمد قبر گوید خوش آمدی . به خدا سوگند وقتی که تو بر پشتم راه می رفتی دوستت داشتم ، چه رسد به اکنون که در درونم جای گرفته ای ، خواهی دید . سپس قبر به اندازه ی دید چشم او گشوده و گسترده می شود و دری به بهشت باز می گردد که جایگاهش در بهشت را خواهد دید . در این هنگام مرد زیباچهره و نیکواندامی از قبر خارج می شود که مانند او را هرگز ندیده و به او گوید ای بنده ی خدا من زیباتر از تو ندیده ام چه کسی هستی ؟ گوید من عقیده ی نیکوی تو هستم ، من کردار شایسته ی تو هستم . پس روح او را گرفته ، آن گــاه در بهشت در همــان جایی که دیــده بود قرار می دهد و به او گفته می شود راحت بخواب و از بهشت نسیمی بر جسد او می وزد که لذت و بوی خوش آن را تا هنگام قیامت می یابد . اما کافر هنگامی که داخل قبر گردد ، قبر گوید خوش نیامدی . به خدا سوگند تو وقتی بر پشتـم راه می رفتی دشمنت می داشتم چه رسد به اکنون که در درونم جای گرفته ای . خواهی دید ، آن گاه او را چنان فشار می دهد که خــرد و نابــود گــرداند . سپس بــه همان حال برمی گردد و دری به آتش به او گشوده می شود که جایگاهش را در آن مشاهده کند . سپـس مـردی سیـه چهـره و زشت می بیند ، می گوید مردی زشت تر از تو ندیده ام . تو کیستی ؟ در پاسخ گوید من کردار زشت تو و عقاید بد تــو هستم . سپس روح او را گـرفتــه و در همــان جایگاه آتش قرار می دهد و نسیـم آتشیـن بر جسد او می وزد که درد و گرمی آن تا روز قیامت پیوسته است و بر روح او نود و نه افعی گزنده مسلط خواهند شد و او را نیش می زنند . هریک از آن افعی ها هرگاه به زمین بدمد دیگر گیاهی نخواهد رست . »[2]
با اندکی تأمل در این روایت روشن است که آنچه همواره در همه ی مواقف همراه انسان است و هرگز از او جدا نیست عمل و کردار اوست .
در روایت برای آسان جان دادن مؤمن آمده است که هنگام مرگ او را به جایی که همیشه در آن جا نماز می خوانده ببرید .[3]
2- صله ی رحم
امام صادق عليه السلام می فرمایند : « هرکه بخواهد که حق تعالی بر او آسان کند سکرات مرگ را پس باید صله ی ارحام با خویشاوندان خود کند ، پس هرگاه چنین کند خداوند بر او آسان کند دشواری های مرگ را و … »[4] پس مؤمن باید در رفع گرفتاری اقوام و نزدیکان بکوشد و با آنان مهربانی کند و از قطع ارتباط با آنان جداً بپرهیزد .
3- نیکی و احسان به والدین
این مورد اثرات زیادی در سعادت انسان دارد . روایت شده که حضرت رسولr حاضر شد نزد جوانی در وقت وفات او ، پس به او فرمود : « بگو لااله الاّالله » پس بسته شد زبان آن جوان و نتوانست بگوید و هرچه حضرت تکرار کرد او نتوانست بگوید ، سپس حضرت فرمود : « به آن زنی که بالای سر آن جوان بود که آیا این جوان مادر دارد ؟ » عرض کرد : « بله من مادر او می باشم . » فرمود : « آیا تو خشمناکی بر او ؟ » گفت : « بلی و الان شش سال است که با او تکلم نکرده ام . » حضرت فرمود : «از او راضی شو . » آن زن گفت : « خدا به رضایت تو از او خشنود و راضی باشد . » و چون این کلمه را که مشعر بر رضایت او بود ، گفت ، زبان آن جوان باز شد . حضرت به او فرمود : « بگو لا اله الاّالله» و او هم گفت .[5]
با دقت در این روایت و احادیث مشابــه فهمیــده می شـود که رضایت والدین جدای از برکات
فراوان دنیوی و اخروی عاملی مؤثر در راحت جان دادن مؤمن می باشد .
4- کم کردن تعلقات دنیایی
به هر میزان که حبّ دنیا در دل انسان باشد هنگام جان دادن سختی بیشتری خواهد کشید . امام صادقu فرمودند : هرکه بیشتر به دنیا بچسبد هنگام جدایی از آن بیشتر افسوس خواهد خورد . عدم حبّ به دنیا به معنای عدم استفاده از دنیا نیست بلکه به این معناست که از نعمت های دنیا در جهت خشنودی الهی استفاده کرده و از جمع آوری مال و عدم رسیدگی به نیازمندان و اجتناب از پرداخت خمس و زکات و آنچه شرعاً به مال ها تعلق می گیرد ، جداً پرهیز کرد .
5- کوتاه کردن آمال و آرزوها
امام علی عليه السلام می فرمایند : « من اطال الامال اساء العمل[6] »( کسی که آرزوهایش طولانی باشد کردارش ناپسند است . ) اعمال انسان ارتباط مستقیمی با نحوه ی مرگ انسان دارد . بنابراین کسی که آمال و آرزوهای طولانی را در ذهن می پروراند از حسنات باز می ماند و لذا خدای ناکرده ممکن است با سوء عاقبت از دنیا برود .
مرگ فی نفسه وحشتناک نیست ، چرا که انتقال از سرایی به سرای دیگر است . دلیل ترس انسان این است که عمری دنبال خواسته های هوای نفس و شیطان بوده و توشه ای برای سرای دیگر نیندوخته است . آری با این وضع ، منتقل شدن ترس دارد . انسانی که دنیایش را آباد و آخرتش را خراب کرده از مرگ هول و هراس دارد و مولا امیرالمؤمنین عليه السلام از این دستـه افـراد اظهـار تعجب می کند و می فرمایند : « عجبت لعامر دارالفناء و تارک دارالبقاء[7] » ( درشگفتم از آن کس که خانه ی نابودشدنی را آباد می کند و اما جایگاه همیشگی را از یاد برده است . )
6- یاد مرگ
اگر انسان در طول زندگی از یاد مرگی که به زودی به سراغ او خواهد آمد غافل باشد به طور طبیعی نه تنها آمادگی برای مردن نخواهد داشت بلکه از روبروشدن ناگهانی با مرگ بسیار هراسناک
خـواهـد شـد . امـام صادق عليه السلام می فـرمـایند : « یاد مرگ ، خواهش های نفس را می میراند و رویشگاه های غفلت را ریشه کن می کند و دل را با وعده های خدا نیـرو می بخشـد و طبع را نازک می سازد و پرچم های هوس را درهم می شکند و آتش آزمندی را خاموش می سازد و دنیا را در نظر کوچک می کند . »[8] بطور مسلم چنین کسی با چنین اعمالی مرگ راحت خواهد داشت .
رسول خدا ص فرمودند : « بهترین زهد به دنیا ، یاد مرگ است و برترین عبادت اندیشیدن است . پس هرکه یاد مرگ وجودش را پر کند گور خود را باغی از باغ های بهشت بیابد . »[9]
7- اشتیاق به نعمت های بهشت
یکی از نشانه های مؤمن این است که وقتی هنگام تلاوت قرآن به آیات عذاب می رسد از خدا می خواهد او را از عذاب نجات دهد و وقتی به آیات بهشتی می رسد ، آن ها را از خدا طلب کند . تفکر در آیات الهی به ویژه نعمت های بهشتی و شوق رسیـدن بـه آن هـا مرگ را برای انسان آسان می کند . امام علی عليه السلام می فرمایند : « جانهایتان را مشتاق نعمت بهشت گردانید تا این که مرگ را دوست داشته باشید و زنده ماندن را دشمن . »[10]
8- پوشاندن و اطعام دادن
امام صادق عليه السلام می فرمایند : « هرکس بپوشاند برادر خود را جامه ی زمستانی یا تابستانی ، خداوند متعال از جامه های بهشت بر او بپوشاند و سکرات مرگ را بر او آسان کند و قبر او را گشاد کند . »[11]
رسول گرامی اسلام ص می فرمایند : « هرکس حلوایی بر برادر خود بخوراند ، خداوند تلخی مرگ را از او برطرف می کند . »[12]
9- خواندن سوره یس ، صافات ، زلزله و کلمات فرج [13]
10- روزه گرفتن در آخر ماه رجب
امام صادق عليه السلام می فرمایند : « هرکس یک روز از آخر ماه رجب را روزه بگیرد ، خداوند متعال ، او را از شدت سکرات مرگ و هول بعد از مرگ و از عذاب قبر ایمن گرداند . [14]»
…………………………………………..
[1]- عبدالله جوادی آملی ، تفسیر موضوعی ، ج 4 ، ص 212
[2]- همان ، ص 202
[3]- محمد بن یعقوب کلینی ، اصول کافی ، ترجمه محمدباقر کمره ای ، تهران ، انتشارات اسوه ، 1372 ، ج 3 ، ص 125
[4]-عباس قمی ، منازل الاخره ، ص 14
[5]- همان
[6]- نهج البلاغه ، ترجمه محمد دشتی ، حکمت 36
[7]- همان ، حکمت 126
[8]- محمد محمدی ری شهری ، میزان الحکمه ، ج 12 ، ص 5681
[9]- همان
[10]- همان ، ص 5699
[11]- محمدباقر مجلسی ، بحارالانوار ، ج 71 ، ص 380
[12]- همان
[13]- همان ، ج 81 ، ص 238-240
[14]- همان ، ج 97 ، ص 33
