“سلام، دوست عزیز! اگر این پیام را دریافت کردید، با این شماره تماس بگیرید"! مرداد ماه ۱۳۸۱، اولین پیام کوتاه (sms) ارسالی ر ایران به وسیله یک سیستمک کاملاً ایرانی وابسته به دانشگاه صنعتی شریف آزمایش شد و دریافت کننده آن خانم جوانی بود که این پیام عجیب را چیزی جز یک مزاحمت تلفنی نمی توانست قلمداد کند.

به همین دلیل اقناع او و پدرش که ناخواسته اولین مشترکانی بودند که به دنیای تازه ای از فناوری اطلاعات و ارتباطات راه پیدا کرده بودند، امری بس دشوار می نمود.

سرویس پیام کوتاه، ابتدا در سال ۱۹۹۱ در اروپا و در شبکه بی سیم به کار گرفته شد و از سال ۱۹۹۸ در جایگاه واقعی ود قرار گرفت، اما sms در ایران با تأخیر زمانی، در حالی که بیشتر نقاط دنیای این شیوه ارتباط را به عنوان یک سیستم پرکاربرد مورد استفاده قرار داده بودند، شروع به کارکرد جالب اینکه تا قبل از راه اندازی آن در حد بسیار کمی، مشترکان تلفن همراه در ایران از وجود چنین خدماتی در شبکه ارتباطات سیار آگاه نبودند و تصور عمومی این بود که خدمات تلفن همراه تنها محدود به خدمات مکالمه است.

شاید علت اصلی چنین رویکردی این بوده که در هنگام خرید این سیستم که توسط یک شرکت چینی در بهمن ماه ۱۳۸۱ نصب شد، تعداد مشترکان تلفن همراه بیش از ۵/۲ میلیون نفر بود، ولی سیستم خریداری شده، تنها ظرفیت یک میلیون مشترک را داشت(۱).

“SMS"ها گاهی پیامی ندارند، فقط ارسال می شوند که باور کنی، اونی که فکرشو نمی کنی، الآن به یادته…”

از زمانی که ارتباط فرستنده و گیرنده پیام به وسیله تلفن همراه برقرار شد و این وسیله به عنوان یکی از آخرین دستاوردهای فناوری الکترونیکی مورد استفاده پیام گیران قرار گرفت، جوانب آن نیز حائزاهمیت شناخته شد.

اما آنچه در مقاله پیش رو مدنظر است، پرداختن به ابعاد فرهنگی و اجتماعی روانشناختی پیام کوتاه است و سعی بر این است که فارغ از مناسبت های سطحی و نگرش مغرضانه، این پدیده مورد بررسی قرار گیرد.

● ساعت ۶، ایستگاه هوانگ هوامون!

گرچه در روزهای نخست فراگیر شدن پیام کوتاه (SNS) عمده استفاده آن صرف تبادل اخبار و احوالپرسی معمولی روزانه می شد، به طور کلی این سیستم پیام گیر متنی جزء حریم خصوصی افراد به حساب می آمد و این فرآیند تا آنجا پیش می رفت که به صدا درآمدن زنگ اعلام پیام کوتاه یادآور پیامی آشنا از فردی آشنا بود، اما امروز تقریباً از هر ۱۰ پیام کوتاه ۳ ۲ پیام از تلفنی ناآشنا، شرکت تبلیغاتی، پیام های خاص بازرگانی که شما را به خرید یک کالا و سپرده گذاری در یک بانک دعوت می کند، ارسال می شود.

مدیر کل روابط عمومی شرکت مخابرات ایران در خصوص استقبال اولیه از سرویس پیام کوتاه در ایران می گوید: “همان طور که در سال های اول ورود تلفن همراه به ایران در خصوص فروش آن دچار مشکل بودیم و هر کس فردی را برای اشتراک به شرکت مخابرات معرفی می کرد، ۵ هزار تومان حق العمل دریافت می کرد از سرویس پیام کوتاه نیز در بدو امر استقبال چندانی نشد، این روند تا سال ۱۳۸۳ ادامه پیدا کرد تا اینکه مورد اقبال عمومی قرار گرفت، ولی دیگر شبکه، پاسخگوی درخواست متقاضیان نبود، تا اینکه با گسترش روزافزون شبکه در آبان ماه ۱۳۸۵ به ۱۱ میلیون مشترک سرویس پیام کوتاه و به تعداد مشترکان تلفن همراه داریم” (۲) تحقیقات نشان می دهد طنز و فکاهی، پیام های اجتماعی، سیاسی، عشقی، تبلیغی، تجاری، مذهبی خرافی، اطلاع رسانی، ادبی، ورزشی و اخلاقی عمده ترین پیام هائی هستند که در شبکه sms بین مخاطبان رد و بدل می شود. شاید از زمانی که مارشال مک لوهان ارتباط گر جهانی، صاحب نظریه دهکده جهانی ویژگی پیام را با این عبارت بیان کرد: “messge is massge” تا این زمان که “sms” یا پیام کوتاه برای ما و جامعه مان خصوصیات یک پیام واقعی را دارا است یا خیر، مدت زمان طولانی نمی گذرد، مدیر کل روابط عمومی مخابرات پیام کوتاه را در حوزه فردی و اجتماعی اینچنین تبیین می کند:

“در حوزه فردی، ایجاد احساس آزادی بیشتر در بیان افکار و عقاید تقویت حس اجتماعی و بی پروائی در بیان تمایلات درونی از جمله تأثیراتی است که نمی توان آن را نادیده گرفت، اما در حوزه اجتماعی، ایجاد فضای شاد، کمک به شکست انحصار رسانه ای و دامن زدن به شیوه مباحث روانی جامعه از جمله ویژگی ها و تأثیرات پیام کوتاه است". (۳)

عدم محدودیت ارسال پیام کوتاه از طریق رسانه هائی چون رادیو و تلویزیون، امنیت نسبی فضای تبادل اطلاعات نیاز جامعه به تفریح و سرگرمی و کارکرد تبلیغاتی، سیاسی، اقتصادی از جمله دلایلی هستند که روز به روز اقبال عمومی در سراسر جهان به استفاده از پیام کوتاه را افزایش می دهد که به عقیده زارعیان از دیگر مباحثی است که می تواند توجیهی برای استفاده از پیام کوتاه به جای سرویس های دیگر پیام دهنده قرار گیرد.

گذشته از معنای محتوای پیام کوتاه، گاه تأثیر این پدیده اجتماعی تا جائی پیش رفته است که با چند اشاره به دکمه های تلفن همراه می توان معنی و مفهوم یک پیام را در چند کلمه خلق و ارسال نمود و سپس در انتظار عواقب آن بود.

“لی چون کیل” نوجوان ۱۶ ساله اهل کره جنوبی با شیطنت خاصی در حالی که در کلاس درس حاضر شده بود، به دوست خود پیغامی فرستاد او به قدری در این کار مهارت داشت که حتی مجبور نبود تا مستقیماً به صفحه کلیدهای گوشی تلفن همراه خود نگاهی بیندازد.

پیغام او در این چند کلمه خلاصه می شد: “ایستگاه کوانگ هوامون ۶:۰۰” پیام های اینچنینی که به شکل متون نوشتاری در صفحه تلفن همره افراد ظاهر می شد، بلافاصله گسترش یافت: به طوری که خبر برپائی یک راهپیمائی در روز بعد به صورت کاملاً خودجوش در سطح نسبتاً وسیع پخش شد.

صبح روز بعد در پائین شهر سئول ۴۰۰ دانش آموز کره ای گرد هم آمدند تا به فشارهای طاقت فرسائی که مجبور بودند برای موفقیت در امتحان بسیار رقابت آمیز ورود به کالج های دانشگاهی این کشور تحمل کنند، اعتراض نمایند. بسیاری از معترضان فقط در دقایق پایانی به محض دریافت پیغام های ارسالی دوستان خویش تصمیم به شرکت در این راهپیمائی گرفته بودند.

“ایم سون جائه” یکی از سازمان دهندگان تظاهرات یاد شده می گوید: “من فکر نمی کنم که این تجمع در صورت فقدان تلفن های همراه نزد ما می توانست تا این حد به جذب افراد معترض بینجامد…” (۴)

● خانم ها بیشتر پیام کوتاه می فرستند

“اگر یک روز تلفن همراه خود را در خانه جا بگذارید چه احساسی خواهید داشت؟ پاسخ به این سؤال، تکلیف ما را در مقابل تلفن همراه و خدماتی که سرویس مخابرات کشور در اختیارمان می گذارد روشن می کند. بدین ترتیب می توان دریافت که میزان رسوخ و نفوذ تلفن همراه در ابعاد مختلف زندگی مردم تا چه اندازه است. تا حدی که استفاده های گوناگون از آن اعم از تماس و ارسال پیام و تنوع، تنفس و سرگرمی و .. را در حقیقت به معنای ارتباط با دیگران و جهان می داند و زمانی که به آن دسترسی ندارند و نمی توانند از امکانات و قابلیت های آن بهره بگیرند، گوئی با همه جهان قطع ارتباط نموده اند و در جائی پرت از دنیا به سر می برند.

ارسال پیام کوتاه در برخی، گاه به صورت عادت روزانه بروز می یابد. به این مفهوم که تفاوتی ندارد پیام کوتاه به چه کسی و یا چه محتوائی ارسال می شود. این مهم است که به نحوی احساس فرستنده پیام از طریق ارسال آن به گیرنده منتقل شود، یعنی فرستنده نشان می دهد که “وجود دارد".

بعد جنسیتی ارسال پیام کوتاه نیز قابل بررسی است، آیا تا به حال به این موضوع که درصد زنان فرستنده پیام کوتاه نسبت به مردان بیشتر است، توجه کرده اید؟ در یکی از تحقیقات جامعه شناختی پیام کوتاه آمده است: زنان بیش از مردان، تولیدکننده محتوای پیام هستند و به نقل از دو جامعه شناس “میترا” و “واتر” که هر دو به مفهوم “صدا” در پیام می پردازند، آمده است: آنها برای صدا دو معنا دارند.

یکی اینکه صدا به منزله توانائی ذاتی انسان و دیگری صدا به عنوان کارکرد زبانشناسی است. آنها همچنین از قول “باختین” جامعه شناس در این مورد می گویند که “احتمال خفه شدن صدای هر فرد در جامعه به وسیله گفتمان رسمی وجود دارد. زنان نیز از جمله افرادی هستند که با وجود تکثر رسانه های رسمی، صدائی که معرف آنها در جامعه باشد، ندارند، حال می بینیم که همین زنان که به خاطر گفتمان مسلط و رسمی جامعه در گروه خاموش جای گرفته اند، با وجود رسانه ای مانند تلفن همراه قدرت پیدا کرده و در جامعه حضور پیدا می کنند. این حضور با تولید محتوائی همراه است که می توان دلیل قدرت یافتن آنها نیز باشد، این گروه اقلیت از نظر برخورداری صدا و مشارکت در جامعه توانسته اند با این وسیله در لایه ای کنار رسانه های رسمی حرکت کنند و چه بسا بر آن غالب شوند” (۵)



منابع و مأخذ
۱) مقاله، جهانی بزرگ در سیطره رسانه ای کوچک/ فریده عباسی
۲) همان
۳) گونه شناسی پیام کوتاه / فریده عباسی
۴) همان
۵) مقاله: احساس استقلال و سیاست در ورای موبایل
۶) همان
۷) مقاله، سودآوری مخابرات از خدمات پیام کوتاه/ سایت اولین پاسگاه اطلا ع رسانی تخصصی فناوری اطلاعات
iTiran InformaTion Technology
روزنامه آفتاب یزد