ا

سید محمدباقر صدر (زادهٔ ۱۳۱۳ ـ ۱۳۵۳ و درگذشتهٔ ۱۳۵۹ ـ ۱۴۰۰) فقیه شیعه و فعال سیاسی عراقی بود. که گاه به شهید خامس نیز لقب گرفته است.[۱][۲][۳][۴]

ولادت

سید محمدباقر صدر از خاندان صدر[۵] در ۱۰ اسفند ۱۳۱۳ (برابر ۲۵ ذی‌القعده ۱۳۵۳) در شهر کاظمین به دنیا آمد.[۶] پدرش سید حیدر صدرعاملی بود. مادرش دختر شیخ عبدالحسین آل‌یاسین بود.[۷]

در ۱۴ سالگی پدرش را از دست داد و زیر نظر مادر و برادرش سید اسماعیل صدر قرار گرفت.[۸]
اقامت در نجف

در سال ۱۳۶۵ كه دوازده ساله بود به همراه برادرش سيد اسماعيل به نجف اشرف رفت تا نزد اساتيد مشهور حوزه علميه آن شهر به تحصيلات عالی بپردازد. او بخشی از سطوح را نزد برادرش آموخت. دوره عالی فقه و اصول را نزد سید ابوالقاسم خویی و شيخ محمدرضا آل ياسين گذراند.[۹] فلسفه اسلامى (اسفار ملاصدرا) را از صدرا بادكوبه‌ای آموخت و در كنار آن فلسفه غرب و نظرات فلاسفه غيرمسلمان را هم آموخت. [۱۰] گفته شده وی در دروس علامه جعفری در اين زمينه شركت كرده است.

او در فلسفه، اقتصاد، منطق، اخلاق، تفسیر و تاریخ نیز مطالعه و تحقیقاتی داشت.[۱۱] وی را می‌توان بنيانگذار منطق استقرائی در حوزه دانست.
شاگردان

سید محمد صدر؛
سید محمدباقر حکیم؛
سید کاظم حسینی حائری؛
سید محمود هاشمی شاهرودی (مرجع تقلید در قم، ریس قوه قضاییه از سال ۱۳۷۸ تا سال ۱۳۸۸ و نماینده کنونی مردم خراسان رضوی در مجلس خبرگان)؛
سید عبدالغنی اردبیلی؛
غلامرضا عرفانیان؛
محسن اراکی؛
سید کمال حیدری؛
سید محمدباقر مهری؛
سید عبدالهادی حسینی شاهرودی (نماینده مردم گلستان در مجلس خبرگان)؛
سید حسین حسینی شاهرودی؛
محمدابراهیم انصاری؛
سید علیرضا حائری؛
سید علی اشکوری؛

آثار و نگاشته‌ها

الف) آثار چاپ شده:

فدك فى التاريخ
غایة الفکر فی علم الاصول
فلسفتنا (به فارسی ترجمه شده است)
اقتصادنا (به فارسی ترجمه شده است)
ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی
الانسان المعاصر و المشکله الاجتماعیة (به فارسی ترجمه شده است)
البنک الاربوی فی الاسلام
دور الائمة فى الحياة الاسلامية
الاسس المنطقیه الاستقراء (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است)
بحوث فی شرح العروة الوثقی (در چهار بخش)
الفتاوی الواضحة (رساله عملیه)
منهاج الصالحین و التعلیقة علیه
الدروس فی علم الاصول معروف به حلقات.
مباحث الدلیل اللفظی
تعارض الادلة الشرعیة
بحث حول الولایة (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است)
بحث حول المهدی (با عنوان حماسه‌ای از نور به فارسی ترجمه شده است)
المرسل و الرسول و الرسالة
احکام الحج
نظرة عامة فی العبادات (به فارسی ترجمه شده است)
نظام العبادت فى الاسلام
لمحة فقیه عن دستور الاسلامیة (به فارسی ترجمه شده است)
الصورة الکاملة الاقتصاد فی المجتمع الاسلامی
الخطوط التفصیلیة عن الاقتصاد المجتمع الاسلامی
خلافة الانسان و شهادة الانبیاء
منابع القدرة فی الدولة الاسلامیة
البنک فی المجتمع الاسلام

ب) آثار چاپ نشده:

تعلیقه‌ای بر «صلاة الجمعة» از کتاب شرائع الاسلام
تعلیقه‌ای بر رساله عملیه مرحوم محمدرضا آل یاسین موسوم به بلغة الراغبین
تعلیقه‌ای بر «مناسک الحج» استادش مرحوم سید ابوالقاسم خویی
دراسات فی الفلسفة الاسلامیة المقارنة
العقیدة الالهیة فی الاسلام

ج) تقریرات:

بحوث فی علم الاصول (تقریرات اصول وی شامل مباحث دلیل لفظی، حجت و اصول عملیه است که سید محمود هاشمی شاهرودی آن را نگاشته است).
مباحث الاصول سید کاظم حسینی حائری

فعالیت‌های اجتماعی

تاسیس حزب الدعوه در سال ۱۳۷۷ هجری قمری
همکاری با جماعة العلماء در نجف
انتشار مجله الاضواء در سال ۱۹۶۱ میلادی

مبارزات

پس از درگذشت آيت الله العظمي محسن حکیم به دنبال یک نبرد طولانی با حزب بعث عراق به تدریج صدر به عنوان یک رهبر شناخته شده مورد توجه مردم قرار گرفت.[۱۵] او به علت مبارزاتش با حکومت بعثی عراق بارها توسط حکومت عراق دستگیر و زندانی شد. در آخرین مرحله وی را در خانه خود زندانی کردند و از رفت‌وآمد مردم به خانه او به طور جدی جلوگیری نمودند.
درگذشت

سرانجام در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۵۹ (۱۹ جمادی‌الاول ۱۴۰۰) او را دستگیر کردند و به بغداد بردند و در تاریخ ۱۹ فروردین ۱۳۵۹ (۲۲ جمادی‌الاول ۱۴۰۰) صدام حسین وی و خواهرش بنت‌الهدی صدر را کشت.