نام مركز پاسخ دهنده: دفتر تبليغات اسلامي                    
موضوع اصلي: امام مهدي (ع)                          
سوال:
علت غيبت امام زمان (عج)
جواب:
شناخت علتهاي واقعي غيبت امام زمان(ع) بر انسانها مجهول است، زيرا گستره و قلمرو شناخت انسانها محدود ميباشد. در برخي روايات علت غيبت امام زمان(ع) از اسرار الهي دانسته شده است. (1) البته انديشوران اسلامي براي غيب امام زمان(ع) علتهايي را بيان كردهاند.(2)كه در برخي روايات به آنها اشاره شده است.(3) در اين جا به برخي آنها پرداخته ميشود.
1 - امتحان الهي
يكي از سنتهاي الهي، آزمايش بندگان و انتخاب صالحان و پارسايان است.از سخنان پيشوايان ديني استفاده ميشود كه آزمايش به وسيله غيبت حضرت، از سختترين آزمايشهاي الهي است. (4) اين سختي از دو جهت است: 1 - از جهت اصل غيبت، كه چون بسيار طولاني شود، بسياري از مردم دستخوش شك و ترديد ميگردند
2 - از جهت سختيها و فشارها و پيشامدهاي ناگوار كه در زمان غيبت به وجود ميآيد. سختيها به گونهاي هستند كه حفظ ايمان و استقامت در دين، كاري سخت ميگردد.(5) كساني از امتحان الهي سربلند بيرون ميآيند كه دچار ترديد نشوند.
امام كاظم(ع) فرمود: “وقتي پنجمين فرزندم غايب شد، مواظب دين خود باشيد. مبادا كسي شما را از دين خارج كند. او ناگزير غيبتي خواهد داشت، به طوري كه گروهي از مؤمنان از عقيده خويش برميگردند. خداوند به وسيله غيبت، بندگان خودش را آزمايش ميكند".(6)
2 - حفظ جان اماميكي از علل مهم غيبت امام زمان(ع) حفظ جان حضرت است.خداوند به وسيله غيبت، امام زمان(ع) را از قتل حفظ كرد،(7) زيرا اگر حضرت از آغاز زندگي ميان مردم ظاهر ميشد، او را مانند پدرانش (ائمه) به شهادت ميرساندند.(8) البته امام زمان(ع) مانند ائمه ديگر از مرگ باكي نداشت، ولي شهادت حضرت به صلاح جامعه و دين نبود، زيرا هر يك از ائمه(ع) كه به شهادت ميرسيد، امام ديگر جانشين ميشد اما اگر امام زمان(ع) كشته ميشد، زمين از حجت خدا خالي ميگرديد،(9) كه با فلسفه وجودي آخرين امام و حكمت خلقت و تحقق وعده الهي (كه حكومت صالحان در زمين است) منافات دارد.
عوامل خطر هم از عصر امام حسن عسگري(ع) و آغاز تولد امام زمان(ع) وجود داشت و هم بعد از آن، زيرا وجود امام زمان، منافع ظالمان را در خطر انداخته و ستمگران درصدد بودند خودشان را از اين خطر بزرگ برهانند. براساس تصور آنها رهايي از اين خطر تنها با كشتن امام زمان(ع) امكانپذير بود.
3 - آزادي از بيعت طاغوتها امام زمان(ع) هيچ رژيمي را، حتي از روي تقيه، به رسميت نميشناسد. او مأمور به تقيه از هيچ حاكم و سلطاني نيست و تحت حكومت و سلطنت هيچ ستمگري درنخواهد آمد. اگر امام زمان(ع) غايب نميشد، بايد با حاكمان
ظالم عصر خود بيعت ميكرد زيرا حكومتها وجود امام زمان را تحمل نكرده از او بيعت ميخواستند، همان گونه كه حكومتهاي عصر ائمه(ع) از امامان بيعت گرفتند. بيعت با حكومتهاي ظالم نوعي مشروعيت بخشيدن به حكومتها بوده و تعهد به وجود ميآورد كه امام بايد از آنها اطاعت كنند اما امام زير بار بيعت آنها نميرود. امام زمان(ع) در توقيعي كه در پاسخ به سؤال “اسحاق بن يعقوب” مرقوم كرد و توسط “محمد بن عثمان” نائب دوم ايشان انتشار يافت فرمود: “بيعت ستمگران زمان بر گردن تمام پدرانم (ائمه) بوده است، ولي هنگامي كه ظهور ميكنم، بيعت هيچ كدام از ستمگران بر گردنم نخواهد بود".(10)
4 - عدم آمادگي مردمتشكيل حكومت جهاني و ايجاد جامعه آرماني، نياز به آمادگي عموم مردم دارد و اين آمادگي نياز به رشد فكري و اصلاحات اجتماعي و سياسي دارد كه با مرور زمان به وجود ميآيد، زيرا انسانها بايد ظلم و ستمهاي حكومت ظالمان را تجربه كنند و بدانند كه حكومتهاي موجود، حكومتهاي آرماني نبوده و جامعهاي كه آنها در آن زندگي ميكنند، جامعه مطلوب نيست. ميبايست مردم از تمام حكومتها خسته شده و قطع اميد كنند و فقط منتظر امام باشند. از سوي ديگر حكومت جهاني امام زمان(ع) براساس خدا محوري، عدالت گرايي و قانون گرايي شكل ميگيرد كه پذيرش آن نياز به زمينه سازي دارد؛ زيرا پذيرش چنين حكومتي را مخالفان و جمودانديشان برنميتابند. بر اين اساس يكي از علل مهم غيبت امام زمان(ع) عدم آمادگي مردم است. عدم آمادگي از جهات مختلف ميتواند باشد: برخي وظايف و تكاليف الهي خويش را انجام نميدهند؛ بعضي از امام اطاعت نكرده و جايگاه امام زمان خويش را نميشناسند؛ برخي به مخالفت امام زمان(ع) برميخيزند؛ عدهاي نيز از رشد فكري برخوردار نيستند و گروهي هنوز به ديگر حكومتها دل بستهاند و…امام علي(ع) در منبر كوفه فرمود: “زمين، از حجت الهي خالي نميماند، ولي خداوند به دليل ستم پيشه بودن خلق و ستم زياده آنان، آنها را از وجود حجت بيبهره ميسازد".
پينوشتها:
1 - كمال الدين، ج 2، ص 158.
2 - مجله حوزه، ويژه امام زمان، ص 360؛ مهدي پيشوايي، سيره پيشوايان، ص
670.
3 - كتاب الغيبه نعماني، ص 202.
4 - صافي گلپايگاني، منتخب الاثر، ص 101.
5 - كتاب الغيبة، ص 204؛ كتاب الغيبة، نعماني، ص 154.
6 - ابراهيم اميني، دادگستر جهان، ص 149.
7 - كتاب الغيبة، نعماني، ص 203.
8 - بحارالانوار، ج 52، ص 92.
9 - غيبت نعماني، ص 203.
10 - مجله حوزه ويژه امام زمان(ع) ص 378.