در پاسخ به سوال شما اين موضوع از دو ديدگاه اخلاق اسلامي و روانشناسي بررسي و تنظيم شده است كه تقديم مي شود.
*عزت نفس از ديدگاه اخلاق و روايات اسلامي بدين معنا است كه انسان آنقدر خودش را عزيز و بزرگ انگارد كه حاضر نشود تن به پستي گناه و افعال و رفتار مغاير با شأن انسان و ايمان بدهد. عزت نفس يعني آن كه، آدمي شرافت و ارزش خود را بشناسد تا در برابر حوادث و در شرايط مختلف خود را حفظ كند.
اگر ديوانه اي الماسي گران قدر در دست داشته باشد آن را به مفت از دست خواهد داد ولي شخص خردمند آن را حفظ خواهد كرد و جز به بهاي واقعي، آن را نخواهد فروخت. آدمي اگر قدر خود را بداند آن را ارزان نخواهد فروخت.
به قول سعدي:
تو به قيمت وراي دو جهاني * چه كنم قدر خود نمي داني
چندت نياز و آز دواند به بر و بحر * درياب وقت خويش كه درياي گوهري
گر كيمياي دولت جاويدت آرزوست * بشناس قدر خويش كه گوگرد احمري
اي مرغ پاي بسته به دام هواي نفس * كي بر هواي عالم روحانيان پري؟
حال بايد خود را شناخت. آدم، خليفه خدا بر زمين و مورد تكريم خداوند و… در حركت به سوي كمال نامتناهي است؛ «و ان الي ربك الرجعي». چنين موجودي را نسزد كه سر بر آستان مخلوقي فرود آورد و دست نياز نزد اين و آن دراز كند و يا خود را به ذلت معصيت و هواي نفس گرفتار سازد. آري راه تحصيل عزت شناخت ارزش وجودي انسان و كمال او و مسيري است كه بايد طي نمايد.
مهمترين عامل ايجاد اين احساس، خود شناسي و درك موقعيت ممتاز انسان و خود در هستي و همچنين درك استعداد بي نظير انسان در قرب به خدا و خلافت او در زمين و همچنين قرب عملي به خداي متعال با عبادت و اطاعت است.
انسان هاي عالم و مومن و متقي معمولا بسيار بزرگوار و با شخصيت هستند و افراد جاهل، گناه كار و خطا پيشه داراي شخصيتي متزلزل و حقير مي باشند.
شايد مهمترين اثري كه گناه بر شخصيت انسان مي گذارد، احساس حقارت و ذلت است؛ زيرا گناه ريشه در حب دنيا دارد و دنيا با همه عظمتش در پيشگاه خداوند و عوالم ديگر هستي، كوچك و حقير است و باعث حقارت اهل دنيا مي شود.
همنشيني با گناه كاران و انسان هاي حقير و پست در اين زمينه مؤثر است و در مقابل، همنشيني با عالمان و بزرگان ديني و شخصيت هاي بزرگ علمي و ديني احساس كرامت و بزرگي را در انسان تقويت مي نمايد.
كسي كه بر اين اعتقاد است كه بايد به مقام عالي انساني برسد هرگز به خود اجازه ي گناه نمي دهد. كسي كه خود را بزرگوار مي انگارد هرگز به كارهاي پست تن در نمي دهد. پستي و رفتار ناهنجار معمولاً از كساني صادر مي شود كه براي خود ارزشي قايل نيستند.
علي (عليه السلام) در روايت فرموده است: «من كرمت عليه نفسه لم يهنها بالمعصيه»؛ كسي كه خودش را بزرگ مي انگارد، خويش را با گناه خوار و خفيف نمي سازد. غررالحكم, حديث 8730
على عليه السلام به فرزندش امام مجتبى سلام الله عليه فرمود: نفس خويش را عزيز بشمار و به هيچ پستى و دنائتى تن مده گرچه عمل پست، تو را به تمنياتت‏ برساند؛ زيرا هيچ چيز با شرافت نفس برابرى نمى ‏كند و (به جاى عزت از دست داده) عوضى ‏همانند آن نصيبت نخواهد شد، و بنده ي ديگران نباش كه خداوند تو را آزاد آفريده‏است. و نيز فرمود: كسى كه فرومايه و دنى النفس است از كارهاى پست جدايى ندارد. امام على (عليه السلام): «النفس الدنيه لاتنفك عن الدنائات‏».
عزت نفس يعني عزت و بزرگي و عظمت نفس خود را حفظ كردن و تن ندادن به ذلت و اموري كه شأن انسان را به پايين مي آورد.
به طور خلاصه علم و عمل به شخصيت انسان بزرگي و عزت مي دهد و در مقابل، ناداني و گناه باعث حقارت نفس آدمي مي شود. انسان هاي بزرگ به خصوص معصومين (عليهم السلام) از بالاترين درجه عزت نفس برخوردار بوده اند و هر كسي به مقدار عظمت و بزرگي شخصيت اش عزت نفس دارد و تن به هر كار پستي نمي دهد.
شهيد مطهري ( رحمةالله عليه ) در كتاب انسان كامل در بحث عزت نفس مي فرمايند: «گاهي در مكتب تصوف… براي اينكه نفس را رام و ذليل كرده… مثلاً شخصي در جايي مي تواند از حيثيت خودش دفاع كند، ولي دفاع نمي كند، چيزي كه ما اسمش را عزت مومن مي گذاريم، در بعضي از مكتبهاي تصوف معنا ندارد ….
ابراهيم ادهم از مشايخ تصوف است مي گويد: من در عمرم هيچ وقت به اندازه ي سه موضع خوشحال نشدم: يكي آنكه وقتي مريض بودم و در مسجدي افتاده بودم و نمي توانستم بلند شوم؛ خادم مسجد آمد و گداها و فقيرها را كه خوابيده بودند بلند كرد. به من هم كه رسيد با عتاب گفت: بلند شو و چند لگد با پايش به من زد و من هم نمي توانستم بلند شوم. همه رفتند و من تنها بودم. بعد خادم پايم را گرفت و مرا مثل يك لاشه از مسجد بيرون انداخت. خيلي خوشحال شدم؛ چون ديدم اين نفس در اينجا دارد حسابي كوبيده و ذليل و خوار مي شود و….»
شهيد مطهري بعد از اشاره به مورد دوم و سوم بيان مي دارند كه اسلام به هيچ وجه اجازه ي خواري و ذلت را نمي دهد. ايشان در ادامه ميفرمايند: «اسلام مي گويد نفس مومن عزيز و محترم است؛ مومن بايد از شرافت خود دفاع كند» و نيز در ادامه مي فرمايند: «در اسلام با همه ي اينها كه نهي النفس عن الهوي هست؛ ان النفس لامارة باسوء هست؛ قد افلح من زكيها و قد خاب من دسيها هست؛ موتوا قبل ان تموتوا هست؛ در عين حال روي عزت نفس هم تكيه شده است».
قرآن مي فرمايد: و لله العزة و لرسوله و للمومنين (منافقون/ 8) نمي گويد عزت نفس خود پرستي است. پيغمبر فرمود: «اطلبوا الحوائج بعزة الانفس». فرمود : اگر حاجتي داريد هيچوقت پيش كسي با ذلت حاجت نخواهيد، با عزت نفس بخواهيد؛ يعني عزت خودتان را لكه دار نكنيد…

منبع:پرسمان دانشجویی