چرا به ” مردن ” می‏گوييم ” وفات ” ؟

راجع به اين آيه چند مطلب هست كه بايد درباره آنها صحبت بكنم . يكی‏ اينكه قرآن ” مردن ” را ” توفی ” تعبير می‏ كند كه ما هم الان در اصطلاح‏ خودمان می‏ گوييم فلانی وفات كرد . چرا ما به ” مردن ” می‏ گوييم ” وفات‏” ؟

كلمه ” فوت ” كه ما به كار می‏ بريم [ از اين ماده نيست و ] غيراز لغت ” وفات ” است . بعضی‏ ها خيال می ‏كنند كلمه ” فوت كرد ” با” وفات كرد ” يكی است . نه ، فوت يك معنی دارد و وفات معنی ديگر ،و اين معنی كه عرض می‏ كنم در لغت فوت نيست ، در لغت وفات است ، وقرآن راجع به مردن ، كلمه ” توفی ” را به كار می ‏برد كه از ماده “وفات ” است نه از ماده ” فوت ” . ” فوت ” معنايش از دست رفتن‏ است .

می‏ گوييم: ” نماز من فوت شد ” يعنی از دستم رفت . يا می‏ گوييم‏: ” فلان عمل از من فوت شد ” ، ” فلان شخص از مكه آمد و من می ‏خواستم‏ به ديدن او بروم ولی در اثر گرفتاری اين ديدن از من فوت شد ” . ” ازمن فوت شد ” يعنی از دستم رفت . ما اگر به ” مردن ” كلمه فوت رااطلاق می‏ كنيم كه قرآن اطلاق نمی‏ كند به اعتبار اين است كه مرده را از دست‏رفته تلقی می‏ كنيم . نسبت به ما همين طور است ، يعنی كسی كه می‏ ميرد ، ازدست ما می‏ رود . وقتی می‏ گوييم ” فلانی فوت شد ” يعنی از دست ما رفت .ولی قرآن مكرر كلمه ” توفی ” را به كار می‏ برد . ” توفی ” با ” وفات‏” از يك ريشه است . ” توفی ” درست نقطه مقابل ” فوت” رامی‏ رساند ، يعنی چيزی را قبض كردن و تمام تحويل گرفتن . مثلا اگر شما ازكسی طلبكار باشيد و طلبتان را از او بگيريد ، می‏ گويند استيفا كرد . ” استيفا” هم از اين لغت است . اگرتمام طلبتان را بگيريد نه اينكه نيمی از آن را بگيريد و نيمی را نگيريد ،می‏ گويند توفی كرد يعنی استيفا كرد . پس ” توفی “و ” استيفا ” به‏ معنی از دست رفتن نيست ، برعكس ، چيزی را به تمام و كمال تحويل گرفتن‏ است . قرآن هميشه ” مردن ” را ” كامل تحويل گرفتن ” تعبيرمی‏ كند .لهذا می ‏فرمايد : « الله يتوفی الانفس حين موتها »خدا نفوس را در وقت‏مردن به تمام و كمال تحويل می‏گيرد . آيه‏ ای هست در سوره سجده :
و قالواء اذا ظللنا فی الارض »آيا آن وقتی كه ما گم شديم در زمين ( فقط همان بدنش را می‏ بيند ) پراكنده شديم ، هر ذره‏مان به جايی رفت كه پيداشدنی نبود « اننا لفی خلق جديد »بار ديگر خلق می‏شويم ، زنده می‏ شويم ،محشور می ‏شويم ؟

قرآن می‏ گويد : بل هم بلقاء ربهم كافرون بلی اينها لقاءپروردگار را كه قيامت است منكرند . به اينان جواب بده : « قل يتوفي كم ‏ملك الموت الذی وكل بكم ثم الی ربكم ترجعون »( 1 ) بگو اشتباه كردی كه ‏آن پراكنده شده را خودت دانستی . تو آن نيستی . آنچه كه تو ، تو هستی به ‏آن ، چيزی است كه فرشته ما او را تحويل گرفته و با خودش برده است . ازاين آيه و آياتی نظير آن ، كاملا فهميده می‏ شود كه در قرآن ، مردن ، وفات ‏است نه فوت ، از وفات هم كمی بالاتر ، ” توفی ” است . يعنی ” مردن‏” از دست رفتن نيست ، نسبت به ما از دست رفتن است اما از نظر شخص‏ متوفی تحويل داده شدن است ، تحويل گرفته شدن است از يك عالم ديگر .فرشتگان الهی می‏ آ يند او را تحويل می‏گيرند و می ‏برند .

……………

1 - آيات 10 و 11 سوره سجده .

منبع: آشنایی با قرآن 3 ، مرتضی مطهری